Σπέη Φοίβη -Δήμητρα
B.Sc., M.Sc., Ph.D.,
Kαθηγήτρια του τμήματος Ψυχολογίας ICPS
Διευθύντρια του ψυχολογικού κέντρου «το ρόδι»
Όλοι έχουμε ακούσει τη φράση "Αυτό είναι παιχνιδάκι". Υπονοεί πως κάτι είναι εύκολο, «ελαφρύ», ίσως και ασήμαντο. Αλλά για ένα παιδί, το παιχνίδι είναι απαραίτητο για την πνευματική, κοινωνική, συναισθηματική και σωματική του ανάπτυξη.
Πρώτα απ΄ όλα, το παιχνίδι παρέχει ένα μέσο για την αξιοποίηση της ενέργειας. Ενισχύει και βελτιώνει τις λεπτές και αδρές κινητικές δεξιότητες και χτίζει την αντοχή και τη δύναμη. Έτσι, η αισθητηριακή μάθηση αναπτύσσεται κυρίως μέσω του παιχνιδιού.
Επίσης, καθώς τα παιδιά έχουν φυσική περιέργεια, διερευνούν, μαθαίνουν και αντλούν νόημα από το περιβάλλον τους παίζοντας. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να υποστηρίξουν αυτή τη μαθησιακή δραστηριότητα, εξασφαλίζοντας στα παιδιά τα κατάλληλα για την ηλικία τους παιχνίδια, υλικά και περιβάλλοντα.
Επιπλέον, κάθε φορά που ένα παιδί ασχολείται με κάποιο είδος παιχνιδιού ενεργοποιούνται οι δεξιότητες σκέψης και λογικής: κατασκευάζει πράγματα και επιλύει προβλήματα, ενώ μαθαίνει βασικές έννοιες όπως είναι τα χρώματα και η έννοια της σειράς.
Εξίσου σημαντικό είναι ότι τα παιδιά, μέσα από το παιχνίδια, αποκτούν και διατηρούν φίλους και μαθαίνουν πώς να ανήκουν σε μια ομάδα και να συμμετέχουν σε αυτή, καθώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, διαπραγματεύονται ρόλους, μοιράζονται και τηρούν κανόνες.
Τέλος, το παιχνίδι εκπληρώνει πολλές ανάγκες, συμπεριλαμβανομένης της αίσθησης της ολοκλήρωσης καθώς και της ανάγκης για αυτοεκτίμηση. Βοηθά στην ανάπτυξη μιας ισχυρής αίσθησης εαυτού και παρέχει συναισθηματική ικανοποίηση. Μάλιστα, μέσα από τη μίμηση και τα παιχνίδια ρόλων, τα παιδιά μαθαίνουν τους κατάλληλους τρόπους έκφρασης των συναισθημάτων τους, όπως ο θυμός, ο φόβος, η απογοήτευση, το στρες και ανακαλύπτουν τους τρόπους αντιμετώπισης αυτών των συναισθημάτων.
Οι θεωρίες για το παιχνίδι ποικίλουν. Σε όλες, όμως, αναγνωρίζονται οι εξής δύο διαστάσεις: η προσωπική έκφραση και η κοινωνική προσαρμογή, όπως και ο συνδυασμός τους. Το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας ασχολείται με τη σχέση μεταξύ παιχνιδιού και γνωστικής ανάπτυξης και περισσότερο τονίζεται η ανάπτυξη και καλλιέργεια της δημιουργικότητας.
Οι θεωρίες χωρίζονται σε κλασικές και σύγχρονες. Παρόλο που όλες οι κλασσικές είναι βασισμένες σε ξεπερασμένες πεποιθήσεις για την ενέργεια, τα ένστικτα και την εξέλιξη, είναι πολύ σημαντικές, καθώς λειτούργησαν ως βάση για τις σύγχρονες θεωρίες παιχνιδιού.
Οι κλασικές θεωρίες του παιχνιδιού είναι σε μεγάλο βαθμό φιλοσοφικές προσεγγίσεις και προέκυψαν τον 19ο και 20ο αιώνα. Σε γενικές γραμμές, υποστηρίζουν τα εξής:
1. Οι άνθρωποι δημιουργούν υπερβολική ενέργεια που πρέπει να απελευθερωθεί μέσω του ενεργητικού παιχνιδιού. (Surplus energy theory, Friedreich Schiller)
2. Το παιχνίδι αποκαθιστά την απώλεια ενέργειας από δραστηριότητες που σχετίζονται με την εργασία. (Recreation ή relaxation theory,Moritz Lazarus)
3. Το παιχνίδι είναι μια δραστηριότητα κάθαρσης που εξαλείφει τα ακατάλληλα πρωτόγονα ένστικτα. (Recapitulation theory, G. Stanley Hall)
4. Το παιχνίδι επιτρέπει στα παιδιά να ασκούνται στους ενήλικους ρόλους και τους ενσταλάζει δεξιότητες που αργότερα θα είναι απαραίτητες για την επιβίωση. (Practice ή pre-exercise theory, Karl Groos)
5. Οι σύγχρονες θεωρίες του παιχνιδιού εμφανίστηκαν μετά το 1920 και υποστηρίζονται στις περισσότερες περιπτώσεις από εμπειρική έρευνα. Περιλαμβάνουν τις εξής:
6. Το παιχνίδι είναι μια κάθαρση που επιτρέπει στα παιδιά να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να απομακρύνουν αρνητικά συναισθήματα για να τα αντικαταστήσουν με θετικά. (Psychoanalytic theory, Sigmund Freud)
7. Τα παιδιά παίζουν για να ρυθμίσουν το επίπεδο διέγερσης στο κεντρικό νευρικό τους σύστημα. (Arousal modulation theory, Daniel Berlyne)
8. Τα παιδιά παίζουν για να μάθουν την αυθεντικότητα της ζωής και τους φανταστικούς σκοπούς των αντικειμένων και δράσεων. (Metacommunicative theory, Gregory Bateson)
9. Τα παιδιά χρησιμοποιούν τις τρέχουσες νοητικές τους ικανότητες για την επίλυση προβλημάτων επειδή μπορούν να προσποιηθούν ότι ο κόσμος είναι διαφορετικός από αυτό που είναι πραγματικά. (Γνωστικές θεωρίες, Jean Piaget)
10. Το παιχνίδι αναπτύσσει τις γνωστικές δυνάμεις και ενθαρρύνει την αφηρημένη σκέψη. (Γνωστικές θεωρίες, Lev S. Vygotsky)
Σε κάθε περίπτωση, οι επαγγελματικοί κλάδοι που εμπλέκονται με τα παιδιά οφείλουν να ωθήσουν και να υποστηρίξουν τις οικογένειες, τα σχολικά συστήματα και τις κοινωνίες να εφαρμόζουν πρακτικές ώστε το παιχνίδι να προστατεύεται. Απώτερος σκοπός, άλλωστε, δεν είναι άλλος από τη δημιουργία του βέλτιστου αναπτυξιακού περιβάλλοντος και της ισορροπίας στη ζωή ενός παιδιού.
Βιβλιογραφία
Bateson, G. 1955. Atheoryofplayandfantasy,. Psychiatric Research Reports, 2: 39–51.
Berlyne, D.E. 1960. Conflict, arousal and curiosity, New York: McGraw‐Hill.
Freud, S. 1961. Beyond the pleasure principle, New York: Norton.
Groos, K. 1896. “The play of animals: Play and instinct”. In Play: Its role in development and evolution, Edited by: Bruner, J.S., Jolly, A. and Sylva, K. Penguin Books. 1985)
Piaget, J. 1962. Play, dreams and imitation in childhood, Edited by: Gattegno, C. and Hodgon, F.M.New York: W.W. Norton.
Vygotsky, L.S. 1933. “Play and its role in the mental development of the child”. In Play: Its role in development and evolution, Edited by: Bruner, J.S., Jolly, A. and Sylva, K. Penguin Books. 1985
